Suvariden Altay Tankı’na, oktan Tayfun’a, Şahi topundan Fırtına’ya, NUD 36’dan milli muharip uçak KAAN’a… Türk savunmasının serüveni

AYDIN HASAN/ANKARA- Türk savunma sanayii, Osmanlı İmparatorluğu’nun yükseliş dönemine kadar uzanan köklü bir geçmişe sahiptir. Bu dönemde top ve savaş gemileri gibi önemli askeri araçlar, yerli kaynaklarla üretilmiş ve “Tophane-i Hümayun” İmparatorluk silah sanayiinin temelini oluşturmuştur. Bu tesis, bir defada 1060 top döküm ve aylık 360 kg barut üretim kapasitesine ulaşmış, aynı zamanda savaş gemisi üretiminde Avrupa’nın çok ilerisinde bir teknolojiye sahip olmuştur. İstanbul’un fethinde büyük rol oynayan Şahi topları, bu dönemde askeri sanayiinin Avrupa’ya kıyasla ne kadar gelişmiş olduğunu da göstermektedir. İnebahtı Savaşı’nda kaybedilen donanmanın beş ay içinde 200 gemi olarak yeniden inşa edilmesi, Osmanlı tersanelerinin üretim gücünü ortaya koyan bir diğer örnektir.

İmalat-ı Harbiye kahramanları

Türkiye Cumhuriyeti, 19 Mayıs 1919’da başlayan bir kurtuluş mücadelesinin ardından 29 Ekim 1923’te kuruldu. Savunma sanayiinin manevi temelleri, Ankara’da bozkırın ortasında, günümüzde Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu’nun bulunduğu arazide, milli mücadele dönemindeki Süvari Kışlası binalarında atılmıştır. Meclis, 23 Nisan 1920’de toplanarak milli mücadeleye kurumsal bir yapı kazandırdığı sırada, kurtuluş karargahına doğru yola çıkan kahraman subaylar ve işçilerin yanı sıra İmalat-ı Harbiye atölyesinin usta ve işçileri de önemli bir yere sahipti.

Uçak fabrikası kuruldu

Modern Türk savunma sanayiinin temelleri, Kurtuluş Savaşı sırasında 1921 yılında Askeri Fabrikalar Genel Müdürülüğü’nün kuruluşuyla atılmıştır. Ankara’da hafif silah ve top tamiri için atölyeler kurulmuş, 1924 yılında Yavuz zırhlısının bakımı amacıyla Gölcük Tersanesi oluşturulmuştur. Türkiye’nin ilk özel sektör savunma sanayi fabrikası ise 1925 yılında Şakir Zümre tarafından İstanbul Haliç’te faaliyete geçirilmiştir. Türk havacılık sanayiinin önemli kırılma noktası ise 1926 yılında Tayyare ve Motor Türk A.Ş. (TamTAŞ)’nin kuruluşuyla yaşanmıştır. 1930’larda İstanbul’da kurulan Nuri Killigil tesisleri, önemli bir üretim merkezi haline gelmiştir. 1940 yılında Nuri Demirağ uçağı fabrikası, NUD-36 eğitim uçağı üretmiş ve 1944’te NUD-38 yolcu uçağı imal etmiştir. Türk Hava Kurumu, 1941 yılında Ankara’da bir uçak fabrikası kurmuş ve 1945 yılında ilk uçak motoru fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Ancak bu hamleler, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde yeterince geliştirilememiştir.

Hibeler gelişmeyi durdurdu

İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde İngiltere ve ABD’nin sağladığı hibe ve yardımlar, Türkiye’nin NATO’ya katılmasıyla birlikte artarken, henüz kuruluş aşamasında olan savunma sanayiinin gelişimini olumsuz etkilemiştir.

İHA’da yüzde 65 pay

Türk savunma sanayii, İHA pazarında dünya çapında yüzde 65’lik bir paya sahiptir ve savunma sanayisi alanında 1600 Türk firması ihracat yapmaktadır. 2024 yılı itibarıyla en fazla savunma sanayi ürünü ihracatının yapıldığı ülke ABD olmuştur.

185 ülkeye satıldı

Türk savunma sanayii, son on yıl içinde farklı coğrafyalarda toplam 185 ülkeye 230 çeşit ürün ihraç etmiştir.

Dünyada 11. sırada

Türkiye, silah ihracatında ABD’nin ardından 11. sırada yer almaktadır.

Uçak motoru çalıştırıldı

Savunma Sanayii Başkanlığı’nın 2024 Faaliyet Raporu’nda, 2024 yılında başlatılan ve kritik aşamalar kaydedilen projelerin detayları yer almaktadır. Savunma Sanayii Başkanı Profesör Haluk Görgün, “Türkiye’nin ilk milli turbofan uçak motoru TF6000 başarıyla çalıştırılmıştır” açıklamasında bulundu.

SİHA gücü

Türkiye, İHA ve SİHA üretiminde ABD ve Çin’in ardından üçüncü sırada yer almakta olup, Türk ordusu SİHA’ları etkin kullanan dünyanın ikinci gücü konumundadır.

100 bin kişilik savunma ordusu

Türk savunma sanayiinde çalışan sayısı 100 bini aşmış olup, bu rakam bazı AB üyesi ülkelerin askeri personel sayısını geride bırakmaktadır.

Müttefiklerden ‘oyalama harbi’

1975 sonrası Türkiye, müttefik batılı ülkeler tarafından uygulanan ambargolar sonucunda sıkıntılı süreçler yaşamıştır, bazen bu ambargolar oyalama taktiğiyle sürdürülmüştür. 2019’da ABD, Türkiye’yi F-35 programından çıkarmış ve Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı da CAATSA yaptırımları kapsamına alınmıştır. Ancak bu ambargolar, Türk savunma sanayiinin gelişimini engelleyememiştir.

Türkiye, 1990’lı yıllarda terörle mücadelede kullanmak amacıyla geliştirdiği insansız hava araçlarında yaşadığı zorlukların ardından, dünya çapında bir başarı elde etmiştir. Tayfun ismiyle bilinen yeni nesil füzeler, bu zorluklardan çıkarılan derslerle geliştirildi.

Atılım dönemi

2010 yılından itibaren Türk savunma sanayinde dışa bağımlılığı azaltan yerli üretim odaklı bir atılım dönemine geçilmiştir. Bu süreçte; MİLGEM Korveti, Altay Tankı, Atak Taarruz Helikopteri, Anka ve Bayraktar İnsansız Hava Araçları, Hürkuş Eğitim Uçağı, Göktürk-1 Gözetleme Uydusu, Yeni Tip Karakol Botları, Süratli Müdahale Botları, Milli Piyade Tüfeği, Mayına Karşı Korumalı Araçlar ve Hava Savunma Sistemleri gibi projeler geliştirilmiştir.

ABD ambargosundan ders alındı

Kıbrıs Barış Harekatı sonrası Türkiye’ye uygulanan ambargo, ülkenin savunma sanayi konusunda aldığı önemli bir ders olmuştur. 1975 yılında kurulan ASELSAN gibi birçok savunma sanayi şirketi, bu ambargodan elde edilen deneyimler ile ortaya çıkmıştır. 1984 yılında kurulan TUSAŞ ile birlikte, 1985-2006 yılları arasında birçok vakıf ve özel savunma şirketi faaliyete geçmiştir.