TCMB: Reel sektör temerrüt oranlarında önemli bir artış gözlemlenmedi.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yayınlanan analiz, son sıkılaşma sürecinde reel sektörde temerrüt oranlarının dikkate değer bir artış göstermediğini ortaya koyuyor. Firmaların sıkılaşma öncesindeki sağlam finansal yapılarının bu durumu etkileyen önemli etkenlerden biri olduğu belirtiliyor.

TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Müdür Kadir Gürci ve Genel Müdür Ünal Seven’in kaleme aldığı “Parasal Sıkılaşma, Temerrüt Riski ve Firmaların Konut Satışı” başlıklı yazı, Merkezin Güncesi sayfasında yer aldı.

Yazıda, son dönemlerde firmaların konut satışlarının tarihsel ortalamaların altında kalması ve bu satışlardaki paylarının düşmesi de analiz sonuçlarını destekler nitelikte ifade edildi.

TCMB’nin ilgili analizi şu başlıkları içeriyor:

“Parasal sıkılaşma dönemlerinde, reel sektör firmalarının risk marjında bir artış gözlemlenebilmekte. Bu artış, sıkılaşmanın büyüklüğünün yanı sıra firmaların başlangıçtaki finansal durumlarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bu yazıda, son sıkılaşma döneminde reel sektör risk göstergelerindeki değişimlerin analizini yaparken, firmaların temerrüt riskini azaltma amaçlı varlık satışlarındaki yönelimlerini konut satışları üzerinden inceliyoruz.

Firmalar, son parasal sıkılaşma döngüsüne, göreli olarak düşük borç seviyeleri ve yüksek kârlılık oranları ile adım attılar. 2009’dan itibaren artış sergileyen ve 2021 yılında zirveye ulaştıktan sonra hızla düşüş gösteren mali borçların toplam aktiflere oranı, 2023 yılı itibariyle tarihsel ortalamaların altındadır. Ayrıca, faaliyet kâr marjları rekor seviyelerde kalmaya devam ederken, net döviz pozisyon açığı da önemli ölçüde azalmıştır. Bu durum, reel sektörün ilgili döneme güçlü bir finansal yapı ile girdiğine işaret eder. Bununla birlikte, son dönemde net döviz pozisyon açığında yaşanan artış ve öncü göstergelerin firmaların kârlılığındaki azalmayı işaret etmesi de göz önünde bulundurulmalıdır.

Kaynak: TCMB

Reel sektörün son sıkılaşma dönemine güçlü bir finansal zırh ile girmiş olması, temel temerrüt göstergelerinde gözlemlenmiştir. Örneğin, karşılıksız çek oranı, parasal sıkılaşmanın ilk dönemlerinde artarken, halen tarihsel ortalamanın oldukça altında kalmayı sürdürmüş ve 2024 ağustosundan itibaren de azalmaya başlamıştır. Firmaların takipteki kredilerinin toplam ticari kredilere oranı ise, 2023 sonunda en düşük tarihsel seviyelere gerilemiştir. Söz konusu oran, son dönemde sınırlı bir artış göstermiş olmasına rağmen hâlâ tarihsel ortalamanın çok altında. Kısacası, mevcut veriler göstermektedir ki, sıkılaşma döneminde reel sektör temerrüt açısından önemli bir artış yaşamamıştır.

Kaynak: TÜİK

Temerrüt göstergelerindeki bu görünüm, finansal zırhların yanı sıra firmaların temerrüt riskinden kaçınma amacıyla varlık satışına yönelmiş olmasının etkisiyle de şekillenmiş olabilir. Bunu anlamak için, firmaların konut satışlarına yönelik durumu inceliyoruz. Eğer firmalar varlık satışına yöneliyorsa, ilk aşamada kullanılmayan üretim faaliyetlerine ilişkin veya yatırım amaçlı edinilmiş konutların satışı mantıklı bir yol olacaktır. Ayrıca, nihai ürünleri konut olan inşaat firmaları, temerrüt riski altında kalırlarsa, ellerindeki konut stokunu hızlı bir şekilde eriterek nakit akışlarını güçlendirmek isteyebilirler. Bu nedenle, parasal sıkılaşma dönemlerinde firmaların konut satışlarının bireylere oranla daha fazla artış göstermesi beklenmektedir.

Bu bağlamda, tapu verilerini kullanarak konut satışlarında tüzel kişilerin payını analiz ediyoruz. 2018 öncesi dönemde yaklaşık %20 olan tüzel kişilerin yıllık konut satışları, sıkılaşma döneminde 2019 yılının nisan ayında %24,3 ile zirve yapmıştı. Sonrasında %20 altına inen bu oran, son sıkılaşma döneminde artış göstermemiştir. Hatta son aylarda bir düşüş yaşanmış olup, 2025 nisan itibarıyla bu pay %15,6 seviyesine gerilemiştir. Verilerin incelenmesi, toplam konut satışlarında son dönemde kaydedilen artışın büyük ölçüde gerçek kişilerden kaynaklandığını göstermektedir. Bu durumda, firmaların temerrüde düşmemek için varlık satışı yapma yönelimlerinde belirgin bir ilerleme olmadığı söylenebilir.

Kaynak: TÜİK

Özetlemek gerekirse, son sıkılaşma döneminde reel sektörde temerrüt oranlarında dikkate değer bir artış yaşanmamıştır. Firmaların sıkılaşma öncesindeki güçlü finansal yapılarının bu durumu etkilediği sonucuna varıyoruz. Ayrıca, son dönemlerde firmaların konut satışları tarihsel ortalama seviyelerinin altında seyretmekte ve toplam konut satışındaki paylarının düşmesi de bu değerlendirmeye destek sağlamaktadır.