Faizin Tarihsel Yolculuğu ve İslam’da Faizin Alternatif yolları

Faiz, tarihin en eski finansal kavramlarından biridir ve ilk olarak tarım toplumlarında ortaya çıkmıştır. İnsanlar, birine ödünç verdikleri mal veya paranın geri ödenmesi sırasında ek bir bedel talep etmeye başlamışlardı. Bu bedel, borç verenin aldığı risk ve borç alanın elde ettiği kazanç ile ilişkilendiriliyordu. Faizli borçlanmanın ilk yazılı kayıtları M.Ö. 3. binyılda Mezopotamya‘da görülmüştür. Babil’deki Hammurabi Kanunları’nda faiz oranları açıkça belirtilmiş ve o dönemde borç ilişkilerinde yaygın olarak kullanılmıştır.

Antik Yunan’da ve Roma’da da faizli borçlanma yaygındı, ancak bu uygulama zamanla bazı filozoflar tarafından sorgulanmaya başlandı. Platon ve Aristoteles, faizi adaletsiz bir kazanç olarak nitelendirmişler ve eleştirmişlerdi. Ancak ticaret ve borç ilişkileri için faiz, birçok medeniyetin ekonomik düzeninde varlığını sürdürmeye devam etti. Ticarette ve borç ilişkilerinde önemli bir rol oynayan faiz, zamanla toplumsal dengesizliklere ve büyük borç yüklerine de yol açtı.

İslamiyet ve Faiz Yasağı

İslamiyet öncesi Arap toplumunda da faiz (riba) oldukça yaygındı. Zenginler, borç isteyen fakir kimselere yüksek faiz oranlarıyla borç verir ve ödeme güçlüğü çekenlerden daha fazla kazanç sağlamaya çalışırdı. Bu durum, toplumsal dengesizliklere ve fakirlerin daha da fakirleşmesine neden oluyordu. Faizli borç ilişkileri, adaletsizlikleri artırdığı için büyük sorunlara yol açıyordu.

Ancak İslamiyet’in gelişiyle birlikte faiz kesin olarak yasaklandı. Kur’an-ı Kerim, faizi adaletsiz bir kazanç olarak nitelendirerek, Müslümanları bu uygulamadan men etti. Bakara Suresi 275. ayet bu konuda şöyle buyurur: “Allah alışverişi helal, faizi ise haram kıldı.” Bu ayet, faizin yasaklanmasının temelini oluşturur. İslam’ın adalet anlayışına göre, bir kişinin zor durumundan haksız kazanç elde etmek doğru değildir. Bu nedenle faiz yerine, daha adil ve helal yollarla ticaret ve borç ilişkileri yürütülmelidir.

İslami Alternatif Finans Yöntemleri

İslam’da faizin yasaklanmasının ardından Müslüman toplumlar, ticaret ve borç ilişkilerini devam ettirmek için faizsiz alternatif yöntemler geliştirdiler. İşte bu yöntemlerden bazıları:

1.  Murabaha (Kâr Paylaşımlı Satış): Alıcı, ihtiyacı olan malı bir finans kuruluşunun aracılığıyla satın alır ve üzerine belirlenen bir kâr oranı eklenerek alıcıya satılır. Bu yöntem, faizsiz bir borçlanma sistemi olarak kabul edilir ve İslam’a uygun bir finansal modeldir.
2.  Mudaraba (Emek-Sermaye Ortaklığı): Sermaye sahibi ve emek sahibi, bir proje için ortaklık kurar. Kâr paylaşılır, zarar ise yalnızca sermaye sahibi tarafından karşılanır. Bu yöntem, risk paylaşımına dayalıdır ve adil bir finansal düzen sağlar.
3.  Sukuk (İslami Tahvil): Geleneksel tahvillere alternatif olarak geliştirilmiş olan Sukuk, yatırımcıların projelere ortak olmasını sağlar. Kâr paylaşımı esasına dayanan bu model, faizsiz bir kazanç yolu sunar.

Faiz Haram, Alternatif Yolu Bulmak: Bir Hikaye üzerinden bakalım.

Bir zamanlar, İslam’ın kurallarına sıkı sıkıya bağlı olan Hasan adında bir tüccar, küçük bir kasabada yaşardı. Hasan, ticaret yaparak geçimini sağlarken, yardıma ihtiyacı olan insanlara destek olmayı severdi. Bir gün, kasabanın esnafı Yusuf zor duruma düştü. Dükkanını toparlayabilmek için acil paraya ihtiyacı vardı, ancak faizin haram olduğunu bildiği için faizle borç almak istemiyordu.

Yusuf, çareyi Hasan’dan yardım istemekte buldu. Hasan da Yusuf’a yardımcı olmak istedi, ancak faize başvurmadan nasıl bir çözüm bulacağını düşündü. O sırada aklına İslam’ın helal yollarından biri olan Murabaha yöntemi geldi.

“Yusuf,” dedi Hasan, “Sana faizle borç veremem çünkü bu haram. Ama senin için ihtiyacın olan malları ben satın alabilirim ve üzerine makul bir kâr ekleyerek sana satarım. Böylece hem sen ihtiyacını karşılamış olursun hem de helal bir şekilde ticaret yaparız.”

Yusuf, Hasan’ın bu teklifini kabul etti. Hasan, Yusuf’un ihtiyacı olan malzemeleri kendi parasıyla satın aldı ve üzerine belirli bir kâr ekleyerek ona sattı. Yusuf, bu malzemeleri alarak işini toparladı ve kazancını artırmaya başladı. Zaman içinde borcunu helal bir şekilde, faiz ödemeden Hasan’a geri ödedi.

Bu hikaye, faizin haram olduğu bir toplumda, alternatif finans yöntemleriyle nasıl helal bir ticaret yapılabileceğini ve toplumsal dayanışmanın nasıl sağlanabileceğini gösteriyor. Murabaha, İslam’a uygun bir ticaret modelidir ve taraflar arasında adaletin korunmasını sağlar.