İSO Başkanı Uyardı: “Sanayisiz Büyüme Olmaz, Türkiye Üretimden Uzaklaşıyor”

İstanbul Sanayi Odası dün 500 büyük sanayi kuruluşunun 2024 yılı sonuçlarını açıkladı. Sonuçlar sanayideki zayıf görünümü net bir şekilde ortaya koyuyor. Sektör 2024 yılını neredeyse büyümesiz kapatırken karlılıkta tarihi bir düşüş yaşanmış. 2022 de zarar eden 52 şirket varken, 2023 yılını 500 şirketten 92’si zararla kapatmıştı. 2024 yılında bu rakam152’ye yükselmiş. 

İSO’nun en büyük 10 Sanayi kuruluşunda Tüpraş 621 milyon ‘la yine birinci sırada, Fort 255 milyonla 2.sırada yer alırken Star Rafineri 201 milyonla 3. Sırada bulunuyor. 2023 yılında ilk 10’ da olmayan İskenderun Demir Çelik ve HundaiMotor’da 2024 İSO500 sıralamasında ilk 10’a girmiş

İçeride sıkı para politikasının etkileri iç talepte daralma yaratıyor. Faiz artışının üretim üzerindeki etkileri çok ağır oldu. Son 2 yılda sanayinin Türkiye ekonomisindeki payı yüzde 26’dan yüzde 20’ ye geriledi 

Diğer yandan özellikle 2024 yılında daralan Avrupa pazarı,sanayideki gerileme üzerinde etkili oldu. 2024 yılında Türkiye’nin ihracatı %2,4 artarak 262 milyar dolara ulaşırken İSO 500’ün ihracatı %1,5 artışla 95,1 milyar dolardan 96,6 milyar dolara yükseldi. Zorlu dış rekabet koşulları nedeniyle bu rakam genel ihracat performansının 0,9 altında. Artan İhracat rakamına rağmen finansman kalemi şirket karlılıklarını eritiyor. 

Sektörün diğer faaliyet gelirleri %23 artmasına rağmen faaliyet giderlerinde sert bir artış var. Bu yıl 57. si açıklanan raporda karlılık üzerindeki en sert baskının finansman yükünden kaynaklandığını görüyoruz.

Geçen yıl Sanayici elde ettiği karın neredeyse yarısını finansman giderlerine ayırmış. İSO 500’ün finansman giderleri 2024 yılında %16 artarak 619 milyar TL’ye yükselmiş. Finansman giderlerinin faaliyet karına oranı %96,6 oranında artmış görünüyor. Bu oran 2023 yılında %56,9, 2022 yılında %41,3 düzeyindeydi

İSO 500’ün faaliyet karlılığı 2014-2023 yılları arasında 10,4 düzeyinde iken 2024 yılında %6,2’ye gerilemiş durumda 2024 yılında toplam faaliyet karı 937 milyar TL’den 641 Milyar TL’ye geriledi. Sektörün Karlılık oranı geçen yıla göre 12,5’ten 6,2’ye inerek yarıdan fazla düşerken, Sektörde Faaliyet karlılığının %31,6 daraldığını ve 41 milyar TL’ye gerilediğini görüyoruz. FAVÖK büyüklüğü %12 artmış fakat, Maliyet artışını gösteren en önemli sinyallerden biri olan, FAVÖK marjı %15,7’den, %12,8’e inmiş.

İSO 500’ ün üretimden net satışları son üç yıldır reel olarak gerilemeye devam ediyor.  Rakamsal olarak baktığımızda üretimden net satışlar %36,3 oranında artarak 8,7 trilyon TL’ye ulaşmış ancak Yurt içi üretici fiyat endeksi ortalamasıyla kıyaslandığında üretimden net satışların reel olarak %3,4 gerilediği görülüyor.   Sanayi sektöründe satış karlılığının son 10 yıllık ortalaması %7,1 düzeyindeydi. 2023 yılında %8,6 olan bu oran 2024’te %2,6’ya inmiş.

Üretimden elde edilen kar da yarı yarıya erirken, enflasyon muhasebesi nedeniyle oluşan 65 milyar TL’lik bir kayıp var (263,5 milyar kar 328,7 zarar) kambiyo etkisi ise sanayişirketlerine 2024 yılında 35,3 milyar TL zarar olarak yansımış.

Özetle nominal satışlar yükselmesine rağmen artan maliyetler fiyatlara yeterince yansıyamadığı için gerçek üretim ve satış hacmi düşerek satış karlılığında dramatik bir düşüşe neden olmuş. 

Şirketlerin borç ödeme göstergelerinde de olumsuz sinyaller var. Özkaynakların toplam aktifler içindeki payı 54,5’ten 52,1’e gerilerken toplam borçların payı 45,5’ten 47,9’a yükselmiş. Artan borçluluk oranları nedeniyle daha önce SP, Moody’s ve Fitch Raitings sanayi şirketlerinin notlarını indirmişti. Kredi faiz oranlarındaki artış, kredi kullanımındaki büyümeyi sınırlandırsa da net işletme sermayesi ihtiyacı diğer borçlarla karşılanmış. 

Faiz indirimleri başlasa bile ikinci yarıda faizler yüksek seyretmeye devam edecek. PMI verileri 50 eşik değerinin altında, bir tek gıda PMI verisi 50’nin üzerine çıkabildi. İmalatsektöründe güven endeksi 100’den 97’ye geriledi. Ülkeninüretimden uzaklaşan bir döngünün içine girme riskiyle karşı karşıya olduğuna değinen İSO Başkanı Erdal Bahçıvan OVP’nin en büyük yükünün sanayinin omzunda olduğuna değinerek Üretim tarafında ve istihdam da yaşanan kayıplara dikkat çekti. Üretimde kaydedilen gerileme istihdam verilerine yansıyor. İş gücüne katılım oranı birinci çeyrekte bir önceki çeyreğe göre 449 bin kişi daraldı.Tarım, sanayi ve hizmet sektöründe istihdam sayısı azalmaya devam ediyor. Yılın ikinci yarısında istihdam ve büyüme daha büyük bir sorun olarak karşımıza çıkacak gibi görünüyor. Cuma günü büyüme verileri takip edilecek, talepte düşüş görülse de büyüme üretime değil iç tüketime bağlı olarak gelişiyor. 

İSO 500’deki tablo BİST 100 Endeksinin durumunu da açıklıyor Henüz 500 büyük sanayi şirketinden 88 tanesi borsada işlem görüyor ama endeks ağırlıkları yüksek.   BİST’te işlem gören sanayi şirketlerinden birçoğu PD/DD’nin altında fiyatlanıyor. 2024 yılında İmalat sektöründe yaşanan bütün olumsuzluklara rağmen 2024 yılının son çeyreğinden itibaren Mart ayının ortasına kadar faiz indirim beklentisiyle BİST sanayi endeksinde düşüş sınırlı kalmıştı 2025 başından itibaren BİST100 Endeksi %6,5 gerilerken, sanayi endeksi %7,98 değer kaybetti. 

Borsa İstanbul’da Sanayi hisselerinin bilançoları ilk çeyrekte zayıf bir görünüm sergiledi. İkinci çeyrek için de pek umut verici görünmüyor. Şirketler Piyasa Değerinin altında fiyatlanmasına rağmen faiz indirim patikasına girilmeden, politika faizi tekrar %40’lı seviyelere doğru inmeden kısa vadede önemli bir toparlanmanın gerçekleşmesi beklenmiyor. Ağırlıklı ortalama fonlama maliyeti geçen hafta %46’ya kadar geri çekilmişti TCMB depo ihaleleriyle tekrar piyasadan TL çekmeye başlayınca fonlama maliyetleri tekrar 49’a yükseldi. TCMB piyasadan topladığı TL ile döviz alarak rezervleri arttırıyor ama piyasadaki TL sıkışıklığı hisse senetlerine ve reel sektöre negatif yansıyor. Büyüme ve istihdam kaygısı İmalat tarafında TCMB’na faiz indirimi için baskı yaratıyor. Piyasalar, Haziran ayında faiz indirimi olmasa bile fonlama maliyetlerinin 46’ya çekilmesini bekliyor. 2 aydır Petrol fiyatlarındaki gerileme sanayide maliyetleri düşürücü bir etki yaratabilir. Temmuz’dan itibaren faiz indirim süreci tekrar başlarsa 2. Yarı birinciye göre sanayi şirketleri açısından daha ümit verici olabilir.