Fransa Bir Ayıbını Daha Kabul Etmek Üzere

Fransa, Nijer’i Batı Afrika sömürge portföyüne dahil etmek amacıyla köyleri yakıp kültürel eserleri yağmaladıktan bir asırdan fazla bir süre sonra, olası tazminat konusunda istekli olduğunu belirtti ancak henüz sorumluluğu kabul etmedi.

Fransa’nın BM Daimi Temsilciliği’nden konuya ilişkin yapılan açıklamada, “Fransa, yetkililerle ikili diyaloğa, geçmişe yönelik araştırma veya miras paylaşımı konusunda her türlü işbirliğine açık olmaya devam ediyor” dedi.

Bahse konu açıklama, Afrika’daki en şiddetli sömürge kampanyalarından biri olan 1899 Mission Afrique Centrale’nin (MAC) kurbanlarının torunlarını temsil eden dört Nijeryalı topluluğun şikayeti üzerinde çalışan bir BM özel raportörünün iki ay önce yazdığı bir mektuba ilişkin yapıldı.

Montreal’deki Quebec Üniversitesi’nde uluslararası hukuk profesörü ve dava üzerinde çalışan BM özel raportörü Bernard Duhaime, “Fransa o dönemde yaşanan vahşetin farkındaydı ancak hiçbir MAC görevlisi bu suçlardan sorumlu tutulmadı… Fransa resmi bir soruşturma yürütmedi veya etkilenen topluluklara uygulanan dehşeti kabul etmedi” diye yazdı.

1899’da, yüzbaşı Paul Voulet ve Julien Chanoine liderliğindeki Fransız subaylar, komutaları altındaki Afrikalı askerlere tirailleurs (tirailleurs ) adı verilen birliklerle günümüz Nijer’indeki topluluklar arasında yürüyüşe geçtiler. Binlerce silahsız insanı öldürüp erzak yağmalayarak yerel halkı terörize ederek itaat etmeye zorladılar. Ertesi yıl Nijer, resmen Fransız Batı Afrikası’na dahil edildi.

Sadece Birni-N’Konni’de, bir günde yaklaşık 400 kişi katledildi. Misyonun güzergâhındaki Tibiri, Zinder ve daha küçük topluluklar da dahil olmak üzere tüm köyler yakılıp yağmalandı, girişlerine cesetler asıldı. Hayatta kalanlardan bazıları komşu Nijerya’ya kaçtı ve bir daha geri dönmedi.

Paris, o yılın temmuz ayında Voulet’nin yerine Albay Jean-François Klobb’u gönderip kan dökülmesini durdurduğunda, üst düzey subay, Klobb’un talimatıyla hareket eden askerler tarafından vurularak öldürüldü.

Son yıllarda, kıta genelinde Fransız karşıtı duygular yükselirken, Fransa Afrika’daki tarihi yanlışlarıyla yüzleşmeye başladı. 2021’de Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransa’nın Ruanda soykırımındaki sorumluluğunu kabul etti . Bir yıl sonra Paris, 1945’te Setif’te on binlerce Cezayirli sivilin katledilmesini kabul etti. Mayıs 2023’te ise 1947 Madagaskar ayaklanmasının acımasızca bastırılması için resmi bir özür yayınladı.

Yine de, Fransız okul kitaplarında büyük ölçüde yer almayan ve Nijer ulusal müfredatında ancak belli belirsiz hatırlanan Voulet-Chanoine misyonunu kabul etme konusunda bir isteksizlik söz konusu.

Etkilenen topluluklarla çalışan İngiliz-Senegalli avukat Jelia Sané, davanın Nijerli tarihçiler tarafından yazılan belgelere ve Voulet’nin kendi raporları da dahil olmak üzere sınırlı arşiv materyallerine dayandığını söyledi. Topluluklar, vahşetin gerçek boyutunu ortaya çıkarmak için resmi arşivlere erişim talep etseler de hala net bir cevap alamadılar.

Kampanyayı 2014 yılında başlatan Dioundiou’da tarih ve coğrafya öğretmeni olan Hosseini Tahirou Amadou için, vahşetin kabul edilmesi doğru yönde atılmış ilk adım olacak. “Bu kabullenmenin ardından, şimdi bir sonraki adıma, yani tazminata geçebiliriz,” dedi. “Bu suçlar sırasında tarihimizle bağlantılı değerli eserler Fransa’ya çalındı. Bunların iadesine ihtiyacımız var.”

---

Fransa hükümeti, BM özel raportörüne verdiği yanıtta, vahşeti ne inkar etti ne de kabul etti; ancak uluslararası hukukun geriye yürümezliği ilkesini öne sürerek, ihlal ettiği değerlendirilen tüm anlaşmaların, olayın meydana gelmesinden çok sonra onaylandığını söyledi.

---

Davanın bulguları, bir sonraki BM insan hakları raporuna dahil edilecek ve Ekim ayında Genel Kurul’a sunulacak. Tarihçiler, bunun kıta çapında tazminat görüşmelerinin önünü açabileceği konusunda hem fikir

Afrika Birliği, dört Nijeryalı topluluğun on yıl süren sürekli lobi faaliyetlerinin ardından 2025’i Tazminat Yılı ilan etti. Bu çalışmalar, BBC’nin Afrika Kıyameti belgeselinin yayınlanmasının ardından 2021’de hız kazandı . Belgesel, ülke genelinde Fransızca ve Hausa dillerinde gösterildi.

Almanya, 2021 yılında Namibya’daki sömürge dönemi soykırımlarını resmen kabul etti ve sembolik bir uzlaşma biçimi olarak 30 yıl boyunca 1,1 milyar avro yardım sözü verdi; ancak buna tazminat veya telafi demekten kaçındı.

Topluluklar, mağdurların kesin sayısını henüz bilmedikleri için maddi tazminat konusunu henüz ele almadı. Ancak tarihçi ve eski yükseköğretim bakanı Mamoudou Djibo, işlerin henüz bu aşamada olmadığı konusunda ısrarcı.

Mamoudou Djibo açıklamasında “Biz dilenci değiliz,” dedi ve ekledi “Tazminat talebimiz sistematik olarak bize para verilmesi değil, her şeyden önce Fransa’nın insanlığa karşı suç işlediğini kabul etmesidir. Bu kabul edildiğinde diyaloğa hazır olacağız.”