TCMB’den ‘Reel Sektörün Döviz Talebi Analizi’

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog sayfasında yayınlanan “Reel Sektörün Döviz Talebi Gelişmeleri” başlıklı analizde, 2021 Ocak-2025 Mayıs dönemindeki döviz hareketlerinin firmaların döviz gelirlerini biriktirme eğiliminin zayıfladığına dikkat çekilmektedir.

TCMB’nin internet sitesinde, Piyasalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Süleyman Kutalmış Özcan, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Müdürü Kadir Gürci, Piyasalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Ömer Faruk Karaahmetoğlu ile Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Muhammed Furkan Erdoğan tarafından hazırlanan bu analizde, firmaların döviz talebinin çeşitli etkenler tarafından şekillendiği vurgulanmıştır. İthalat ödemeleri, finansal yükümlülükler, kur oynaklığına karşı korunma ihtiyacı ve yatırım tercihlerinin, döviz talebini etkileyen unsurlar arasında olduğu belirtildi.

Firmaların döviz talebine dair yaygın olarak izlenen göstergelerden birinin yabancı para (YP) mevduatların toplam mevduat içindeki oranı olduğu ifade edilen analizde, “Parasal sıkılaşma ile birlikte firmaların YP mevduat oranı, 2023 yılı Haziran ayındaki yüzde 60,7 seviyesinden 2025 yılı Haziran’ında yüzde 35 seviyesine gerilemiştir.” açıklaması yapıldı.

Analizde, YP mevduat payındaki düşüşün, firmaların döviz biriktirme konusundaki isteksizliğini gösterdiği, ancak reel sektörün azalan döviz talebinin akım verilerde daha belirgin bir şekilde görüldüğü kaydedilmiştir. Firmaların spot ve vadeli piyasalarda döviz işlemlerinin yanı sıra dış ticaret kaynaklı net döviz gelirlerinin ve YP cinsi kredi kullanımı ile geri ödemelerinin de dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır. Bu amaçla, firmaların ana döviz giriş ve çıkışlarının belirlenerek her bir firma bazında döviz akımının hesaplandığına dikkat çekilmiştir.

Döviz akımının pozitif olmasının firmanın döviz biriktirdiğini, negatif olmasının ise mevcut döviz stokunu azalttığını gösterdiği belirtilerek, analizde reel sektörün 2021 Ocak-2025 Mayıs dönemindeki döviz akımı gelişmelerinin incelendiği kaydedilmiştir. Bulguların, firmaların döviz gelirlerini biriktirme eğiliminin zayıfladığına işaret ettiği ifade edilmiştir.

Analiz sonucunda, döviz akımının firma gruplarına göre incelenmesi neticesinde zayıflamanın net ihracatçı firmalardan kaynaklandığı görülmektedir. Sıkılaşma döneminde ihracat ve YP kredi kullanımının artmasına karşın, döviz akımındaki düşüş net ihracatçı firmaların döviz satışlarının arttığını göstermektedir. Net ithalatçı firmaların döviz akımının ise aynı dönemde negatif ve yatay seyir izlediği vurgulanmıştır; bu durum net ithalatçı firmaların döviz ihtiyaçlarının önceki dönemle benzer şekilde devam ettiğine işaret etmektedir.

Ayrıca, analize göre döviz akımının dinamikleri firmaların döviz talebinin zamanla azalmış olduğunu gösterirken, reel sektör son bir yılda net döviz satıcısı konumuna gelmiştir. Bu eğilim, döviz kurlarındaki dalgalanmaların görüldüğü Mart ayından sonra bir miktar yavaşlasa da firmaların hâlâ net döviz satıcısı olmaya devam ettiği aktarılmaktadır.

Reel sektörün döviz alımlarında net ithalatçı firmaların payının arttığı, 2021 Ocak-2023 Mayıs döneminde bu payın parasal sıkılaşma dönemiyle birlikte yüzde 65 seviyesine yükseldiği belirtilmiştir.

Son dönemdeki döviz talebinin firmaların ithalat kaynaklı ihtiyaçlarının daha belirleyici olduğu ifade edilmiştir. Reel sektörün yakın dönemdeki net döviz talebi sektör bazında da incelenmiştir. Son 12 ayda döviz alımının satıştan fazla olduğu sektörler arasında enerji, otomotiv, demir-çelik, kimya ve telekomünikasyon gibi ithalatçı sektörlerin öne çıktığı kaydedilmiştir.

Özetle, parasal sıkılaşma döneminin firmaların döviz biriktirme davranışında ve döviz talebinde belirgin bir değişim yarattığı, net ihracatçı firmaların finansal sisteme döviz arzında bulundukları, net ithalatçı firmaların ise uzun dönem ortalamasına yakın döviz talepleri sergiledikleri ifade edilmiştir. Net ithalatçı firmaların dış ticaret ödemelerinin döviz alımlarında belirleyici faktör olduğu gözlemlenmiştir.