Bir Dönemin Efsanesi İflas Etti

Türk Otomotiv Endüstrileri A.Ş. (TOE) – sanayi tarihinden bir hüzünlü an…

• Türkiye’nin otomotiv sanayisinde bir zamanlar gurur kaynağı olan Türk Otomotiv Endüstrileri A.Ş. (TOE), uzun süredir devam eden ekonomik darboğazın ardından resmen iflas etti. 1955 yılında Kocaeli’nin Gebze ilçesinde kurulan ve yıllarca kamyon, minibüs, otobüs üretimiyle binlerce kişiye istihdam sağlayan fabrika, artık faaliyet göstermiyor.

Cumhuriyet’in sanayileşme hamleleri döneminde kurulan TOE, kuruluşuyla umut olmuştu. 1960’lardan itibaren Türkiye’nin ağır ticari araç üretiminde öncü rol oynamıştı. Şirket, kendi geliştirdiği kamyon ve otobüs modelleriyle yıllarca hem yurt içinde hem de ihracatta önemli bir pay elde etti.
Gebze Gazetesi arşivlerinde yer alan bilgilere göre, TOE 1963 ile 1993 yılları arasında 54 binden fazla motorlu taşıt üretti. Fabrika, dönemin sanayi vizyonunun sembollerinden biri olarak kabul ediliyordu.

1980’li yılların ortalarına gelindiğinde ise tablo değişti. Yanlış yatırım kararları, artan borç yükü ve küresel rekabet baskısı altında zorlanmaya başladı. Yönetimsel hatalarla birlikte finansal sorunlar büyüdü.
TOE’nin 1988-1992 yılları arasında uluslararası ortak arayışlarına girdiği, Japon üretici Mazda ile yapılan görüşmelerden de sonuç alınamadığı kaydediliyor.

Özelleştirme ile fişi çekildi

1993 yılında özelleştirilen fabrika kısa sürede üretimi durdurdu. Yıllarca Türk sanayisinin sembolü olan tesis, zamanla sessizliğe büründü.
Bir dönem 60 bine yakın çalışana ekmek kapısı olan dev sanayi kompleksi, kapanmanın ardından parçalanarak satıldı. Arazi, daha sonra farklı ticari faaliyetlerde kullanılmaya başladı. Gebze’deki kapanan fabrika, binlerce işçinin işsiz kalmasına neden olurken, bölge ekonomisini de olumsuz etkiledi.

Bugün Türkiye otomotiv üretiminde küresel markalara ev sahipliği yapıyor; ancak TOE’nin hikâyesi, yerli üretimin sürdürülebilirliği açısından ders niteliğinde.
Bir zamanların “gurur abidesi” olan fabrika, şimdi sadece sanayi tarihinin tozlu sayfalarında yer alıyor.

Kısaca tarihçesine bakarsak;

Türk Otomotiv Endüstrileri AŞ 1955 yılında Gebze Çayırova’daki fabrika ve tesislerinde, çeşitli güçte International Harvester lisansı ve markası ile kamyon, kamyonet, otobüs, şasi, minibüs ve pikap ile aksamlarının üretimi için kurulmuştur. 1955 yılında Federal Türk Kamyonları AŞ adı ile on ortak tarafından kurulan tesislerde Türkiye’nin ilk ticari kamyon montajı yapılmış ve ayrıca COMMER markasının da kamyonetleri montajlanmıştır. 1960 yılında American Federal Truck Company’nin lisans anlaşmasının iptal edilmesiyle Türk Otomotiv Endüstrileri AŞ adını alarak faaliyetini sürdürmeye başladı. 1962 yılında, şirketin %93,5 hissesi OYAK tarafından satın alındı. Aynı yıl, Amerikalı International Harvester Company’ye %20 oranında hisse satılarak bir lisans, ortaklık ve işbirliği anlaşması yapıldı.

1983 yılına kadar OYAK yönetiminde olan şirket daha sonra Ziraat Bankası’ na devredilmiştir. 1983 yılında Ziraat Bankası’na devredilen firmanın yöneticileri o yıllarda birtakım gereksiz yatırımlar ile firmanın zarar etmesine neden olmuşlardır. 1988 yılında TOE’nin Case İH firmasına satışı gündeme gelmiş ancak içinde bulunduğu durum nedeniyle gerçekleşmemiştir. 1992 yılında şirket özelleştirme kapsamına alınmıştır. Mazda firmayı satın alıp otomobil üretmek istemiş ancak anlaşma sağlanamadığı için vazgeçmiştir. 1993 yılında tekrar ihaleye çıkılmış ve özelleştirilerek Rumeli Grubu’na satılmıştır. TOE, alındığı yıl 450 işçisi çıkartılarak kapatılmış ve arazisi Rumeli-Uzanlar Grubu tarafından çimento ikmal merkezi ve 1990’larda ithal edilen SEAT otomobilleri ve yedek parçalarının depo merkezi olarak kullanılmıştır. 2006 yılına kadar üretim yapmayan tüm üretim ekipmanları ve prosesleri korunan fabrika İmar Bankası’nın tasfiyesinde TMSF’ye geçmiş ve üretim ekipmanları satıldıktan sonra arazisi ve fabrika binaları Karadeniz Holding’e satılmıştır.

Firma, 1963 yılından 1993 yılına kadar resmî rakamlara göre 54,496 adet motorlu taşıt üretimi yapmıştır. 1955 ve 1963 yılları arasında yapılan motorlu taşıt üretimlerinin ve çeşitli zamanlarda üretilen traktör römorklarının üretim sayısı ise bilinmemektedir.