Enflasyon Ahlâk Bozar; Enflasyon Artarsa Ahlak Azalır

Ekonomi tartışmalarının bir numaralı deyimi: enflasyon. Bu kelime alım gücünün düşmesini ya da fiyatların artmasını ifade etmiyor sadece. Enflasyon, ekonomik bir sorundur; fiyatlar genel düzeyinin sürekli artması, halkın alım gücünün düşmesi gibi etkileriyle gündeme gelir. Ancak, bu ekonomik göstergenin toplumun ahlaki yapısı üzerindeki etkileri sıklıkla göz ardı edilir.

Enflasyon sadece ekonomik değil, aynı zamanda ahlaki bir sorundur. Serbest piyasa ekonomisinin temeli arz-talep mekanizması üzerine kurulmuştur. Bu mekanizma, fiyatların ve üretimin belirlenmesinde rol oynarken, aynı zamanda ahlaki değerlerin ve normların da etkisi altındadır. 

Enflasyon, özellikle orta direği tamamen yok ederek orta direği fakir, fakiri fasfakir yaparak satın alma gücünü olumsuz şekilde etkilerken, varlıklı kesimler ise enflasyondan daha az etkilenerek servetlerine servet ekliyor. Bunun sonucu gelir dağılımı tek taraflı olarak artarken, toplumda güvensizlik ve ahlak dışı davranışların artmasına ve yaygınlaşmasına neden oluyor. Bu olumsuz durumdan çıkmanın yolu ise yıllardır genel kabul görmüş olan “enflasyonla mücadele politikalarına” bağlı kalarak, aynı zamanda bu politikalara ek olarak toplumsal ahlaki değerlerin güçlendirilmesi yönünde adımlar atılmalıdır. Eğitim sisteminde etik değerlerin ön plana çıkarılması, şeffaflık ve hesap verebilirliğin artırılması gibi önlemler, enflasyonun ahlaki etkilerini azaltmada önemli rol oynayabilir.

Bu dönemde hangi iş yeri sahibi ile konuşursanız konuşun, “raflarına koyduğu ürünü bir ay sonra aynı fiyattan koyamıyor ya da daha az koyuyor olması” sorunu ile karşılaşırsınız. Alış fiyatının her seferinde değişmesinden dolayı, yaşadığı belirsizlik, onu ya zararına satış yapmaya ya fazladan kâr marjı eklemeye ya da stokçuluğa itiyor. Birçoğu fazladan kâr marjı yapmayı tercih ediyor. “Ne olur ne olmaz” diyerek, belirsizlik nedeniyle fazladan fiyatlandırma yapan, stokçulukla kârını maksimize etmeye çalışan, hatta fırsatçılığı normalleştiren bir anlayış yayılıyor. İşte tam da burada, enflasyon ile ahlaki erozyon arasında bir bağ kuruluyor. Ticaret ahlakındaki çözülme enflasyonu körüklüyor. Ahlak dışı fiyatlandırmalar, faturasız işlemler, vergiden kaçınma gibi uygulamalar maliyeti yapay biçimde şişirirken, “arsız-ahlaksız enflasyon” diyebileceğimiz, yeni bir kelimeyi de iktisat literatürüne katıyor. Piyasa mekanizması bozuluyor, güven sarsılıyor, fiyatlar kontrolden çıkıyor. Böylece kısır bir döngü oluşuyor: Enflasyon ahlakı bozuyor, bozulan ahlak enflasyonu artırıyor. Yoksa 1500 liraya lahmacun, külahı 500 liradan dondurma yemenin bir açıklaması olabilir mi?

Bu döngü, yalnızca ekonomik değil, toplumsal bir mesele. Çünkü etik değerler aşındıkça, sadece piyasada değil, gündelik yaşamda da kimse kimseye güvenmez hale geliyor. Böylece enflasyon yalnızca ekonomik değil, ahlaki bir kriz de yaratıyor.

Sonuç olarak sorunların çözümü, yukarıda da değindiğimiz gibi, yalnızca para politikalarıyla, enflasyon ile mücadele politikalarıyla, her tuşa basarak, top yekûn bir savaşla sağlanamaz. Faiz kararı ya da sıkı maliye politikası, ahlaki temeli zayıflamış bir ekonomik düzende tek başına yeterli olamaz. Eğitimden başlayarak ticaret kültürünü yeniden inşa etmeye, dürüstlüğü ödüllendiren sistemler kurmaya ve toplumsal farkındalığı artırmaya ihtiyaç var.

Enflasyonu, her ay açıklanan yalnızca ekonomik bir veri olarak değil, aynı zamanda ahlaki bir gösterge olarak da okumayı öğrenmeliyiz.

Eski Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’inde dediği gibi; Enflasyon ahlakı bozar.